17 Mayıs Dünya Hipertansiyon Günü
Dünya hipertansiyon günü, son on dört yıldır her 17 Mayıs’ta dünyanın en önemli sağlık problemi olan hipertansiyona dikkat çekmek için çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Yüksek kan basıncı olarak bilinen hipertansiyon, Dünya Sağlık Örgütü’nün raporlarına göre ölümün önlenebilir en önemli nedenidir.
Kan basıncı sistolik (halk arasında büyük tansiyon) ve diastolik (halk arasında küçük tansiyon) basınç olarak iki farklı değerden oluşur. Normal kan basıncı değerleri sırasıyla sistolik için en çok 130 mm Hg, diastolik için ise en çok 85 mm Hg olmalıdır; bu sınırların altı normal kan basıncı değerleridir. Sınırda yüksek normal değerler ise sistolik kan basıncı için 130-139 mm Hg, diastolik kan basıncı içi ise 85-89 mm Hg dır. Kan basıncının sınırda yüksek aralıkta olduğunun fark edilmesi ve yakın takip edilerek gerekli önlemlerin alınması oldukça kıymetlidir. Hipertansiyon sınırı ise sistolik kan basıncı için 140 mm Hg, diastolik kan basıncı için ise 90 mm Hg’dır.
Ülkemizde her dört ölümden birinin nedeni hipertansiyondur
Yapılan ulusal büyük çalışmalarda erişkinlerde her üç kişiden birinde, 50’li yaşlardan itibaren her iki kişiden birinde hipertansiyon olduğu gösterilmiştir. Hipertansiyon, dünyada her yıl 7.6 milyon kişinin ölümüne yol açmaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre de ülkemizde her dört ölümden birinin nedeni hipertansiyondur. Bu nedenle erken tanı ve tedavi çok büyük önem arz etmektedir. Ne yazık ki, özellikle son yıllarda ülkemizde de artan hipertansiyon bilinçlilik çalışmalarına rağmen, toplum farkındalık düzeyleri düşük izlenmektedir. Türkiye’de hipertansiyon farkındalığı, TURDEP-II verilerine göre, yüzde 58,1’dir. Diğer bir ifade ile tansiyonu yüksek olanların ortalama yüzde 42’si bunun farkında değildir. EURIKA çalışması sonuçlarına göre de farkında olanların ancak 1/3’ünde kan basıncı kontrol altındadır. Gelecekte hipertansiyon sıklığının yaşlanma, obezite sıklığında artış ve hareketsiz yaşam koşulları ile daha da artması beklenmektedir.
Hipertansiyon önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır
Hipertansiyon gelişimini engellemede alınabilecek önlemler mevcuttur. Yaşam şekli değişikliği (tuz tüketimini azaltmak, sağlıklı beslenme, şişmanlığın önlenmesi, düzenli egzersiz yapılması, tütün ve alkol tüketiminden uzak durulması) yüksek tansiyonun kontrol altına alınmasında bazı durumlarda tek başına bile yeterli olabilmektedir. Hipertansiyon önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalık olup mutlaka bir hekim tarafından takip ve tedavi edilmelidir. Bu hastalık uzun süre belirti vermeden böbrek, beyin, kalp ve damar sistemine hasar vermesi nedeniyle “sessiz düşman” olarak da anılmaktadır.
Hipertansiyon, yıllar içerisinde bulgu vermeden sinsi şekilde de ilerleyebilir
Kan basıncının yüksek olduğunun belirlenebilmesi için belli aralıklarla ölçtürülmesi gereklidir. Hekim kontrolünde yapılacak takip ve tetkiklerle tanı konulur. En belirgin yüksek tansiyon belirtileri; halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı, göğüs ağrısı, burun kanaması, görmede bozukluk, kulaklarda çınlama, yürüme ve merdiven çıkmada zorlanma şeklindedir. Daha önce de belirtildiği gibi yıllar içerisinde bulgu vermeden sinsi şekilde de ilerleyebilir. Ek bilgi elde etmek ve hipertansiyon tanısını netleştirmek için bireyin evde tansiyon takibi istenebilir. Bunun yanı sıra yine hipertansiyon olup olmadığının doğrulanması için ambulatuar kan basıncı izlemi adı verilen 24 saatlik bir kan basıncı izleme testi önerilebilir. Hipertansiyon tanısı düşünüldüğünde ek olarak idrar tahlili, genel kan tahlili, ve elektrokardiyogram gibi rutin tetkikler görülür. Kalbin etkilenme düzeyinin tayini için ekokardiyogram gibi ek testler de gerekli olabilir.
Kan basıncı ölçülmeden önce en az 5 dakika dinlenmelidir
Hipertansiyon hastasında kan basıncının evde takibi önemlidir. Uygun koşullarda, uygun cihazlarla, her iki koldan yapılan ölçümler kıymetlidir. Elektronik olarak koldan kan basıncı ölçümü yapan aletler de kullanılabilir, ancak bu aletlerin güvenilirliğini anlamak amacı ile civalı bir tansiyon aleti ile aralıklı olarak karşılaştırmasının yapılması uygun olur. En doğru sonuç veren alet civalı ölçüm cihazlarıdır. Kan basıncı ölçülmeden önce en az 5 dakika dinlenmeli, son yarım saat içinde kafeinli içecekler veya sigara içilmemelidir. Tansiyon aleti kol çevresini ve boyunu yeterli olarak sarmalı, dinleme cihazı(stetoskop) tansiyon aletinin manşonu altına sokulmamalıdır.
Başarılı bir sonuç için mutlaka sağlıklı yaşam davranışlarının geliştirmesi gerekmektedir
Kontrol altına alınamadığı durumlarda ilaç başlanması ve tansiyonun normal sınırlarda tutulması ileriki dönemlerde gelişebilecek hipertansiyona bağlı felç (inme), kalp damar hastalıkları ve böbrek yetmezliği gibi hastalıklardan bireyleri koruyacaktır. Hipertansiyonu olan bireylerde ilaç tedavisinin uygulanması kan basıncı kontrolü için tek başına yeterli olmamakta, başarılı bir sonuç için mutlaka sağlıklı yaşam davranışlarının geliştirmesi gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki hipertansiyon tedavisi ömür boyudur, tedavide kullanılan ilaçlarla kan basıncı normal sınırlara düşer, ancak tedavi kesilirse kan basıncı yine eski değerlerine ulaşacaktır. Bu nedenle tedaviye ara verilmemeli, en az yılda bir kez doktor kontrolüne gidilmelidir. Tansiyon ilaçları alışkanlık yapan ilaçlar değildir, ancak yaş ilerledikçe azalan damar elastikiyeti nedeniyle kan basıncı kontrolü için alınan ilaç sayısı ya da dozu az gelebilir ve bu durumda yeni ilaç eklenmesi veya kullanılan ilacın dozunun artırılması gerekebilir. Her ilaç grubunun kendine has bazı yan etkileri vardır, ancak bilinmelidir ki hipertansiyon tedavisinde tercih edilen ilaç grupları öncelikle organ hasarını engelleyici ve koruyucu özellikte ilaçlardır ve faydaları olası yan etkilerinden çok daha fazladır. Hekim tarafından ilaç tercihi kişinin altta yatan hastalığı ve tetkik sonuçlarına göre belirlendiğinden tansiyon ilacı o hastaya özgüdür, başka kişiye iyi gelen ilaç diğer hasta için uygun olmayabilir. Bazı özel durumlarda hipertansiyon bir böbrek hastalığına veya hormon artışına bağlı olabilir, bu durumlarda böbrek hastalığının veya hormonal bozukluğun tedavisi ile kan basıncı düzelebilir veya en azından daha az sayıda ilaçla daha rahat kontrol edilebilir hale gelebilir.
Ateroskleroz kalp krizi, felç veya diğer komplikasyonlara yol açabilir
Hipertansiyon tedavisinde tek ilaçla hedef değerlere ulaşılamadığında tedavide kombine ilaç preparatları, üçlü veya dörtlü ilaç kombinasyonları gerekli olabilir. Hastalığın evresine göre hekim tarafından düzenlenmeli ve yakın takibi yapılmalıdır. Nasıl olsa ilaç alıyorum diye düşünerek kan basıncı takibi yapmamak sık yapılan hatalardandır ve yıllarca kontrolsüz hipertansiyon maruziyeti ciddi ve ölümcül hastalıklara sebep olabilir. Kontrolsüz hipertansiyonun ortaya çıkardığı komplikasyonlar arasında öncelikle arterlerin sertleşmesi ve kalınlaşması olarak tanımlanan ateroskleroz vardır. Ateroskleroz kalp krizi, felç veya diğer komplikasyonlara yol açabilir. Artan kan basıncı, kan damarlarının zayıflamasına ve şişmesine yol açarak anevrizma (baloncuk) oluşturabilir ve yaşamı tehdit eden bir kanamaya neden olabilir. Kontrolsüz hipertansiyon kalp krizi, kalp yetersizliği ve felç gibi ciddi sağlık sorunlarının ortaya çıkma riskini artırır. Damarlardaki yüksek basınç böbreklerin normal şekilde çalışmasını engelleyebilir. Benzeri şekilde gözlerdeki damarların kalınlaşması, daralması veya yırtılması görme kaybına neden olabilir. Kontrolsüz hipertansiyon, düşünme, hatırlama ve öğrenme yeteneğini de etkileyebilir. Hipertansiyonu olan bireylerde hafıza veya kavramları anlama sorunları daha sık görülür. Buna paralel bir şekilde daralmış veya tıkalı arterler ya da bir felç durumu beyne giden kan akışını sınırlayarak vasküler demans adı verilen bir demans türüne neden olabilir.
Hipertansiyon için en önemli eşik farkındalıktır
Önlenebilir bir hastalık olan ve erken tanı sayesinde hayat kurtarıcı tedavi şansına sahip olan hipertansiyon için en önemli eşik farkındalıktır. Dünya Tansiyon Günü, yüksek kan basıncı sonucunda oluşan ve yine önlenebilir hastalıklar olan felç, kalp damar ve böbrek hastalıklarına dikkat çekmek ve halkı korunma, tanı ve tedavi konusunda bilgilendirmek, toplumsal farkındalık yaratmak amacıyla kutlanmaktadır. Birçok erişkinin henüz hiç kan basıncı değerini kontrol ettirmediği düşünüldüğünde bireyin kendi kan basıncını bilme farkındalığının sağlayacağı fayda bile oldukça aşikardır.
Doç. Dr. Nil Özyüncü
Kardiyoloji Anabilim Dalı